اماکن مقدس در بخش باستانی اورشلیم، که یهودیان آن را “تپه صیون” و جایگاه بیت المقدس یهود می خوانند و مسلمانان آنجا را “حرم قدسی شریف” نام نهاده اند، از دیرباز مورد توجه باستانشناسان بوده و یکی از مهمترین اماکن دینی مورد اختلاف در جهان محسوب شده است. اکنون حفاری های باستانشناسی جدیدی که در حوالی آن مکان مقدس صورت گرفته، نور تازه ای بر پیشینه باستانی این مکان می تاباند.
بابک اسحاقی گزارشگر صدای آمریکا در اورشلیم، طی گزارشی در مورد یک تئاتر باستانی که به دو هزار سال پیش و دوران تسلط امپراطوری روم بر سرزمین اسرائیل از زیر خاک بیرون آمده است، چنین گزارش داد:
باستانشناسان اسرائیلی برای نخستین بار در تاریخ حفاری های بخش قدیمی اورشلیم، آثار بنایی را یافته اند که احتمالا نخستین مکان عمومی در زمان تسلط امپراطوری رم بر این سرزمین محسوب می شود. اداره کل باستانشناسی اسرائیل که این حفاری ها را به مدت دو سال انجام داده، به کمک کاربُن ۱۴ و دیگر امکانات تعیین سن اشیا، بر این باور است که چنین مکانی در قرن دوم و یا سوم میلادی، هنگامی که امپراطوری رم بر این سرزمین تسلط داشت بنا شده است.
دکتر یوئل عوزیئل ار اداره کل باستانشناسی اسرائیل می گوید: «پس از حفاری هایی به عمق تقریبا هفت متر توانستیم بازمانده های شگفت انگیز این بنای باستانی را از زیر خاک بیرون آوریم که همانگونه که می بینید یک بنای دایره مانند و یا نیم دایره است که به باور ما به دوران رومیها باز می گردد و تماشاخانه های رومی را به یاد می آورد».
این بنا که شبینه یک تئاتر است و از سنگ های تراشیده ساخته شده، در زیر گذرگاهی تاریخی یافت شده که به نیایشگاه بیت المقدس یهودیان בית המקדש منتهی می شده است. این نیایشگاه مرکزی یهودیان، که مقدس ترین مکان مذهبی آن ها بوده، به دنبال خیزش یهودیان علیه اشغالگران رومی در سال ۷۰ میلادی ، به فرمان قیصر کاملا ویران گردید.
دکتر یوئل عوزیئل از اداره کل باستانشناسی اسرائیل در این باره می افزاید: « تماشاخانه های رومی و یا بناهای تئاتر مانند در اورشلیم باستان وجود داشته اند و در منابع قدیمی ذکر شده اند. از جمله تاریخ نویس مشهور یوسفوس فلاویوس وجود آن ها را تائید کرده است. این امر در دوران پس از رومی ها نیز ذکر شده است. ولی در طول پنجاه سال حفاری های باستانشناسی در اسرائیل، ما هنوز نتوانسته بودیم اثری از این بناها به دست آوریم. باستانشناسان همیشه از خود پرسیده اند “پس این بناها در کجای اورشلیم قرار داشته است”؟.. آن ها بر مکان های احتمالی زیادی انگشت گذاشتند. اکنون نخستین بار است که چنین بنایی در اورشلیم باستانی از زیر خاک بیرون می آید».
در حفاری انجام شده، جایگاه نوازندگان در این تماشاخانه، و همچنین نخستین ردیف از جایگاه تماشاچیان از زیر خاک بیرون آمده است. محوطه این تئاتر ظاهرا کوچک بوده و جای نشستن حداکثر دویست تماشاچی را داشته است و متعلق به دورانی است که رومی ها اورشلیم را در اشغال خود داشته اند و آن را به زبان لاتین “شهر مغلوب” می نامیدند .
دکتر یوئل عوزئیل ار اداره کل باستانشناسی اسرائیل می گوید: «پرسش آن است که پس از ویران شدن بیت المقدس یهود در اورشلیم توسط اشغالگران رومی، چه کسی در این خاک باقی ماند؟ می دانیم که سپاهیان رم در این شهر ماندند! ولی زندگی مردم چکونه بوده است؟ این یکی از مباحثات میان باستانشناسان است که زندگی در “شهر مغلوب” بر چه منوال می گذشته است؟ یافتن بازمانده این تئاتر ممکن است نشان وجود شهری زنده بوده است».
حفاری در این نقطه، برای باستانشناسان امری حساس است. یهودیان “تپه صیون” را که جایگاه بیت المقدس یهود بوده، مهمترین مکان مذهبی خود در دنیا می دانند. ولی از دیدگاه مسلمانان، این جا مکان مسجد الاقصی، موسوم به “حرم قدسی شریف” است که پس از مکه و مدینه مقدس ترین مکان آنان محسوب می شود.
اورشلیم باستانی، با پیشینۀ پربار خویش، دارای یکی از بیشترین حفاری های باستانشناسی در میان شهرهای جهان است. ولی باستانشناسان اسرائیلی همچنان با دقت و احتیاط به خاک برداری در نزدیکی مکان مقدس یهودیان و مسلمانان ادامه خواهند داد – به این امید که بتوان به ناهای تاریخی بیشتری که همچنان در زیر خاک نهفته است دست یافت
امپراتوری روم شرقی و امپراتوری روم غربی و اورشلیم شرقی و اورشلیم غربی و راست و چپ بر طبق نیمکره راست مغز و نیمکره چپ مغز منطبق داده شده است. کشف های باستانی در اورشلیم یا بیت المقدس یهودیان בית המקדש Beit HaMikdash بیانگر و تداعیگر خط و زبان عبری بعنوان خط و زبان تصویری و مقدس الهی است. چگونگی یک باستان شناسی و کشف آثار باستانی دال بر بازشناسی عبری و تقدس الهی است و محور یهودیت را بیش از بیش و پیش مستحکم و قوی گردانده است.