اف-۱۴ (تامکت) پنجاه سال پیش که اولین پروازش را انجام داد، یکی از پیشرفته‌ترین جت‌های جنگنده‌ی آن زمان بود. این جنگنده وقتی در اوج دوران رونالد ریگان ستاره فیلم پرفروش «تاپ‌گان» شد، ارزشی نمادین نیز پیدا کرد.
خیلی طول کشید که هواپیماهای جدید بتوانند در نیروی هوایی آمریکا جای آن را بگیرند. اما «تامکت»ها که کمی پیش از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ توسط شاه خریده شده بود، هنوز بخشی از نیروی هوایی فرتوت ایران را تشکیل می‌دهد.
بسیاری از ابزارهای نظامی دیگر این کشور از تانک‌های ناتوان بریتانیایی گرفته تا هلی‌کوپترهای قدیمی آمریکایی، به درد موزه می‌خورند. اما پایان تحریم تسلیحاتی سازمان ملل در روز یکشنبه ۱۸ اکتبر به جمهوری اسلامی اجازه می‌دهد که رؤیای تسلیحات جدی‌تر را در سر بپرورانند.
نیروهای مسلّح ایران سال‌هاست که مجبور بوده‌اند با ادوات نظامی فرسوده بسازند. اگرچه آمریکا و بریتانیا در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی سلاح‌های پیشرفته‌ای را به شاه که غربگرا بود فروخته بودند اما حکومت مذهبی که با انقلاب سر کار آمد چیزی بین نصف تا دو سوم آن تجهیزات را در جنگ ویرانگر هشت ساله با عراقِ صدام حسین از دست داد.
اخراج تکنیسین‌های غربی و تحریم غیررسمی نظامی مانع از تعمیر و جایگزینی تجهیزاتی شد که از جنگ باقی مانده بود. در سال ۲۰۰۷ در میان افزایش تنش‌های مربوط به برنامه اتمی ایران، سازمان ملل تحریم نظامی علیه جمهوری اسلامی را بطور رسمی اعلام کرد.
در سال ۲۰۱۵ ایران قراردادی با شش قدرت جهانی امضا کرد که در آن برنامه‌های اتمی خود را محدود کند و در مقابل قرار شد تحریم‌های بین‌المللی برداشته شود که از جمله شامل برداشتن تحریم تسلیحاتی در اکتبر سال ۲۰۲۰ می‌شد.
دولت ترامپ در هشتم ماه مه ۲۰۱۸ از این توافق اتمی موسوم به برجام خارج و خواهان ادامه یافتن تحریم‌ها شد. زمانی که درخواست‌های آمریکا در سازمان ملل همزمان توسط متحدان و رقبای ایالات متحده رد شد، بر آمریکا سنگین آمد. تحریم‌ها همانطور که در ۱۸ اکتبر برنامه‌ریزی شده به پایان می‌رسد، هرچند محدودیت‌های تولید موشک‌های بالستیک با توانایی اتمی تا سال ۲۰۲۳ برقرار خواهد ماند.
به این ترتیب در حرف، خرید و فروش سلاح توسط جمهوری اسلامی ایران با هر کشوری که بخواهد قانونی است.
در این میان روسیه تاکید کرده که مشتاق تجارت با جمهوری اسلامی است. لوان جاگاریان سفیر روسیه در ایران گفته است: «ما از همان روز اول گفته‌ایم که از ۱۹ اکتبر مشکلی برای فروش سلاح به ایران نخواهد بود».
سال گذشته در ارزیابی اطلاعات دفاعی آمریکا گفته شد که ایران احتمالاً هواپیماهای جنگنده پیشرفته روسی را خریداری خواهد کرد. چین نیز مشتاق عرضه اسلحه‌های خود است که احتمالا بیشتر مقرون به صرفه است. چین و ایران روی یک توافق همکاری اقتصادی و نظامی کار می‌کنند که شامل مشارکت در توسعه سلاح نیز می‌شود.
با اینهمه به دلایل مختلف یک توسعه نظامی گسترده برای جمهوری اسلامی ایران کاملاً بعید به نظر می‌رسد. روسیه و چین هر دو ترجیح می‌دهند روابط خوب خود را با اعراب پولدارتر از ایران که رقیب جمهوری اسلامی به شمار می‌روند حفظ کنند.
سال گذشته بودجه نظامی سالانه ایران ۱۲ میلیارد دلار بود؛ در حالی که عربستان تقریباً پنج برابر آن را هزینه کرده است. جمهوری اسلامی نیز به این زودی‌ها توان رسیدن به چنین توانایی مالی را ندارد. تحریم‌های خود آمریکا جدا از اقدامات سازمان ملل (و بسیار بی‌رحمانه‌تر از آن) اقتصاد جمهوری اسلامی ایران را خفه کرده و ارزش پول ایران را چنان کاهش داده که قیمت سلاح‌های وارداتی را به چندین برابر افزایش می‌دهد.
همزمان و همچنان وزارت خزانه‌داری آمریکا به رصد و پیگرد همه کسانی که با جمهوری اسلامی ایران تجارت می‌کنند ادامه می‌دهد و خطر تعقیب و جریمه سبب می‌شود که کشورهای بسیاری از تجارت با ایران چشم بپوشند.
جمهوری اسلامی مشتاق است که صنعت دفاعی داخلی خود را توسعه دهد، هرچند (به استثناء موشک‌ها و پهپادها) بیشتر دروغ و بلوف تولید می‌کند تا سلاح مدرن! به عنوان مثال رابرت زولدا از دانشگاه «لودز» اشاره می‌کند که ایرانی‌ها از یک تانک به ظاهر جدید در سال ۲۰۱۶ رونمایی کردند که در ساختن آن از یک شاسی آمریکایی مربوطه به سال ۱۹۵۷ استفاده شده بود.
مهمتر از همه، استراتژی نظامی ایران به سلاح‌های نظامی سنتی وابسته نیست بلکه بر ترکیبی از موشک‌های بالستیک به عنوان نیروی بازدارنده و شبکه پراکنده‌ای از گروه‌های شبه‌نظامی نیابتی، از حزب‌الله در سوریه گرفته تا حوثی‌ها در یمن، برای تأمین اقتدار خود استوار است.
در این میان، سپاهی‌های پاسدار انقلاب اسلامی ایران که کنترل موشک‌ها و فعالیت با شبه‌نظامیان را بر عهده دارند، از نظر سیاسی و نظامی قدرتمندتر از ارتش‌های متعارف هستند.
در ماه ژوئن توئیت مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا مبنی بر اینکه هواپیماهای جنگی جدید ایران به این معنی است که «اروپا و آسیا می‌توانند در تیررس ایران باشند»، مورد تمسخر قرار گرفت. نقشه‌ای که او ضمیمه توییت خود کرده بود محدوده‌هایی را نشان می‌داد که برای عملیات‌های انتحاری مورد استفاده قرار گرفته بودند.
بهنام بن‌طالب‌لو از مؤسسه «دفاع از دموکراسی‌ها» مستقر در واشنگتن در دفاع از ادامه تحریم‌ها، می‌گوید: «من فکر نمی‌کنم این [تاریخ لغو تحریم‌های تسلیحاتی] تازه زمانی باشد که آنها تعدادی تانک می‌خرند و به سرتاسر خاورمیانه لشکرکشی می‌کنند چرا که آنها همین حالا هم از طریق گروه‌های نیابتی و پهپادها در سراسر خاورمیانه حضور دارند.»
جمهوری اسلامی ایران سابقه معاملات بزرگ تسلیحاتی ندارد اما حسن احمدیان از دانشگاه تهران معتقد است که خریدهایی انجام خواهد شد: «برای گسترش ظرفیت دفاعی و نمایش اینکه با وجود تلاش‌های آمریکا، تحریم‌های تسلیحاتی پایان یافته است!»
بهنام بن‌طالب‌لو می‌گوید که ممکن است جمهوری اسلامی تکمیل موشک‌های کروز و نوسازی زیردریایی‌های خود را در اولویت قرار دهد. مقامات غربی می‌گویند که بزرگترین نگرانی آنها این است که ایران سلاح‌ها و تکنولوژی‌های وارداتی‌اش را به گروه‌های نیابتی برون‌مرزی که آنها را تغذیه می‌کند انتقال دهد. به هر حال، اگر جمهوری اسلامی ایران امیدوار است که بتواند تامکت‌های فرسوده و ازکارافتاده‌ی خود را تعمیر کند، بخت با او یار نیست. آمریکا دقیقاً با هدف حذف این احتمال، آخرین باقیمانده‌های ناوگان تامکت خود را یک دهه قبل خُرد و نابود کرد.
*منبع: اکونومیست
*ترجمه و تنظیم از کیهان لندن
