به گزارش مرکز مطالعات دانشگاه استنفورد، دانشگاهیان ایران به علت نبود جایگاه علمی و کسب و کار مناسب برای ادامه زندگی، به طور فزاینده‌ای از کشور فرار می کنند. تنها در سال گذشته نزدیک به ۹۰۰ استاد دانشگاه ایران را ترک کرده‌اند. اما آلمان همچنان همکاری علمی مثمر ثمر با ایران را عملی می‌داند.
در ادامه این گزارش آمده است که اساتید ایرانی نیز از سیاست دانشگاه کشورشان ناراضی هستند. برای آنها نشان دادن چهره‌ای از یک سیستم مدرن آکادمیک چه در داخل و چه در خارج از ایران بسیار مهم است. این شامل تلاش برای انتشار حتی‌المقدور شمار بالایی از تحقیقات علمی در مجلات تخصصی نیز می‌شود که لزوما حاکی از بالا بودن کیفیت علمی واقعی آنها نیست.
مهاجرت اساتید بخشی از روند فرار مغزهاست که از انقلاب ۱۹۷۹ سیری صعودی داشته است. طبق مطالعات دانشگاه استنفورد در سال گذشته، از انقلاب تاکنون حدود سه میلیون و ۱۰۰ هزار ایرانی کشورشان را ترک کرده‌اند. این حدود ۳،۷ درصد جمعیت فعلی ایران است.
در همین فاصله زمانی حدود ۷۰۰ هزار متولد ایران، تحصیلات خود را در خارج از کشور انجام داده‌اند. در حال حاضر ۱۳۰ هزار نفر در خارج از ایران تحصیل می‌کنند که بالاترین رقم در دوره‌های مختلف است.
اگر در سال ۱۹۷۹ حدود ۹۰ درصد می‌خواستند پس از اتمام تحصیلات خود دوباره به کشورشان برگردند و آنجا زندگی کنند، اکنون تحقیقات استنفورد نشان می‌هد که این رقم به کمتر از ۱۰ درصد رسیده است. در حال حاضر حدود ۱۱۰ هزار ایرانی در دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی خارج از ایران مشغول به کار هستند. این رقم معادل یک سوم افرادی است که در مراکز دانشگاهی و تحقیقی داخل ایران مشغول به کارند.
کریستیان هولزهورستر، رئیس بخش جنوب بورس‌های تحصیلی “خدمات تبادل دانشگاهی آلمان” (DAAD) در شهر بن، نیز گفته است : محققان بسیاری در دوره‌های مختلف آموزشی برای ادامه تحصیل به خارج رفته‌اند، ولی شمار کمی از آنها بازگشته‌اند
وی افزود: بسیاری از دانشجویان ایرانی ترجیح می دهند تا در آلمان بمانند. ۹۰۰۰ ایرانی در سال ۲۰۱۹ در آلمان تحصیل می‌کردند. “خدمات تبادل دانشگاهی آلمان” ۱۳۰۰ نفر از آنها را در پروژه‌‌های مختلف حمایت مالی کرده است.
کریستیان هولزهورستر در ادامه گفته است : «دانشگاههای ایران از سطح بالایی از صلاحیت برخوردارند. سیستم دانشگاهی ایران عرصه رقابتی است که در چارچوب آن برخی دانشگاه‌ها به میزان قابل توجهی پیشرفت کرده‌اند. به همین دلیل نیز هست که ما با دانشگاههای ایران بسیار فشرده کار می کنیم. این تبادل علمی به سود آلمان نیز هست».
حدود ۹۰۰ استاد دانشگاه در سال ۲۰۲۰ از ایران خارج شدند. منصور غلامی، وزیر علوم تحقیقات و فناوری ایران نیز این موضوع را تایید کرده است.
این ارقام برای مسئولان در ایران نگران کننده است. آیا ایران در حال از دست دادن حلقه اتصال خود با جامعه علمی بین‌المللی است؟ اتاق فکر “ووکال اروپا” (Vocal Europe) مستقر در بروکسل در این باره به نقل از خبرگزاری دولتی ایرنا نوشته است: «ناتوانی ما در بازگرداندن دانشجویانی که تحصیلات خود را در خارج از کشور تمام کرده‌اند به ایران، آسیب جدی به کشور وارد می‌کند».
دانشگاه استنفورد در تحقیقات اش نوشته است که ریشه‌های مهاجرت دانشگاهیان متنوع است: «بحران فرار مغزها در ایران با چندین دهه جدایی از اقتصاد جهانی، سرمایه گذاری ناکافی، فساد ریشه دار و شرایط سیاسی استبدادی مرتبط است.» همچنین به “وجود چشمگیر عناصر ایدئولوژیک” در مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها اشاره شده که برای بسیاری از استادان فضایی آزار دهنده ایجاد کرده است. از این گذشته بخش قابل توجهی از پست‌های دانشگاهی به آقازاده‌ها و وابستگان به حکومت اختصاص داده شده است.
در این گزارش آمده است که بسیاری از دانشجویان پس از اتمام تحصیلات خود سعی در ادغام در بازار کار آلمان و همچنین اخذ تابعیت آلمان را داشته‌اند.
هولزهورستر می‌گوید: «آنها می‌خواهند درآمد کسب کنند و تحصیلات خود را ادامه دهند. این یک جنبه بسیار مهم برای آنها است»، اما «این بدان معنا نیست که آنها دیگر به کشور خود علاقه ندارند. برعکس، آنها اغلب دارای یک حس وطن پرستی قوی هستند، که البته آمیخته با تمایل آشکار به انتقاد است» و آنهایی که به ایران بازمی‌گردند «برای حفظ جایگاه خود در آلمان اهمیت زیادی قائل هستند».
