مصادره هویت تاریخی و فرهنگی ایرانیان توسط رهبر جمهوری اسلامی؛ حمید آقایی

علی خامنه‌ای رهبر حکومت جمهوری اسلامی در همایش چند ده هزار نفری بسیجیان سرتاسر کشور در استادیوم آزادی از “اقتدار جمهوری اسلامی و شکست ناپذیری ملت ایران” گفت. وی در این سخنرانی عظمت ایران را یک امر تاریخی دانست و از “ایران عزیز” صحبت کرد.

شاید این اولین بار یا یکی از موارد نادری باشد که علی خامنه‌ای در سخنان خود از “ایران عزیز” بدون پسوند اسلامی استفاده و به “تاریخ پرعظمت ایران” اشاره می‌کند. البته بخوبی آشکار است که وی بعلت شرایط بسیار بحرانی کشور و برای عبور از این شرایط نیازمند حفظ روحیه طرفداران خود و تقویت حس ملی در میان بسیجیان وبدنه اصلی حکومت اسلامی شده است. علت اینکه خامنه‌ای بجای تاکید بر ایران اسلامی از “ایران عزیز” صحبت می‌کند در این واقعیت نهفته است (واقعیتی که خود و مشاورانش بخوبی از آن آگاهند) که بسیجیان و بدنه سپاه پاسداران در آستانه پایان سده چهاردهم شمسی هرگز قابل مقایسه با نیروهای مکتبی سالهای پس از انقلاب اسلامی و جنگ هشت ساله با عراق نیستد، و وعده شهادت و بهشت انگیزه بخش آنان نمی‌تواند باشد و بنابراین باید برای مثال در کنار مکتب شیعه و شهادت، به ملیت و عظمت تاریخ ایران، ناسیونالیسم و حس ملی نیز توجه نشان داده شود.

قطعا در نگاه علی خامنه‌ای تاریخ پرعظمت ایران محدود به دورانی می‌شود که امپراطوری ساسانی سرنگون شده و سرزمین ما به اشغال اعراب درمی آید. دورانی که ملت ایران ظاهرا به برکتِ فرهنگ و مکتب جدید اسلام دوران عظمت و شکوفایی خود را آغاز می‌نماید؛ و سرانجام نیز به نقطه اوج خود با رسمی شدن مذهب شیعه در دوران صفویه می‌رسد. در واقع از نظر خامنه‌ای هویت ملی ایرانیان همواره با طرفداری از نوادگان پیامبر اسلام، حب امامان شیعه و مذهب شیعه عجین بوده و عامل اصلی عظمت بخش به ملت ایران همانا دین اسلام و مشخصا مذهب شیعه بوده است.

البته این نوع از هویت تراشیِ مصنوعی برای یک ملت و برجسته کردن بخش هایی از تاریخ و فرهنگ آن ملت فقط ویژه جمهوری اسلامی نیست. اصولا در دوران مدرن، دورانی که دولت-ملت‌های جدیدی شکل می‌گیرند، هویت ملی ویژگی و رنگ و لعاب شرایط زمانی، جغرافیایی و اجتماعی و سیاسی یک دوران خاص را بخود می‌گیرد، و حتی در برخی موارد بطور مصنوعی ساخته می‌شود. در حقیقت در دوران مدرن است که هویت ملی مترادف با هویت سیاسی یک ملت می‌گردد و در بسیاری از موارد یک ملت، هویت ملی خود را در شکل و نوع نظام سیاسی کشور خود می‌بیند و خلاصه می‌کند.

برای مثال حکومت پهلوی نیز از همان ابتدا سعی کرد هویت ملی خاصی را بر مبنای تاریخ دوران هخامنشی بویژه امپراطوری کورش تعریف و ترویج نماید. آقای محمد امینی پژوهشگر تاریخ در این رابطه از هویت ملی بر اساس ناسیونالیسم هخامنشی در نوشتجات خود صحبت می‌کند که در دوران محمدرضا شاه و از طریق جشن‌های دوهزار و پانصد ساله به اوج خود می‌رسد؛ تلاشی یکجانبه و افراطی برای تعریف یک هویت ملی جدید برای ایرانیان که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تعریف و ترویج هویت ملی-شیعی، پیامد و عکس العمل آن بود.

محققینی مانند احمد اشرف و محمد امینی تاکید می‌کنند که اصولا هویت ملی یک مقوله مدرن پس از تشکیل دولت-ملت‌های جدید می‌باشد و نباید آنرا به سراسر تاریخ ایران تعمیم داد و برای ساکنین این سرزمین یک هویت ملی واحد و ثابت تعریف کرد. احمد اشرف در کتاب هویت ایرانی مطرح می‌کند که ما حداکثر و با کمی تسامح می‌توانیم امپراطوری ساسانیان و صفویه را یک شبه دولت ملی (به مفهوم امروزی) بحساب آوریم، امپراطوری هایی که یک مذهب رسمی خاص را حاکم گردانده و از دیوانسالاری و نظام اداری ویژه‌ای برخوردار بودند. به همین علت هر دو محقق تاکید فراوان دارند که ما نباید از یک هویت ملی ثابت و واحد برای سرتاسر تاریخ ملت ایران صحبت کنیم. ملت ایران بر خلاف دولت-ملت‌های اروپایی که بر پایه نژاد و خون و زبان واحد شکل گرفته‌اند هیچگاه تک نژادی (برای مثال آریایی) و یا تک زبانی و حتی تک مذهبی نبوده است.

همانطور که تحقیقات این پژوهندگان نشان می‌دهند، آنچه که از ملت ایران یک ملت با یک هویت مشخص ساخته است خاک، سرنوشت و وجود یک زبان مشترکِ دیوان سالاری در اکثر حکومت‌های حاکم بر سرزمین ایران بوده‌اند. زمانی که امپراطوری ساسانی سقوط کرد و مذهب رسمی زرتشتی بتدریج به حاشیه رانده شد، هویت تاریخی و فرهنگی ایرانیان نه تنها از بین نرفت بلکه پس از یک رخوت یک قرن و نیم مجددا شکوفا گردید، هویتی که حتی اقوام مهاجم خارجی را در خود هضم نمود. و یا زمانی که حکومت صفویه توسط اشرف افغان سرنگون گردید و سپس نادرشاه افشار بر تخت سلطنت می‌نشیند مذهب شیعه مجددا در کنار سایر گونه‌های دیگر دین اسلام می‌نشیند و آب از آب نیز تکان نمی‌خورد، گویی که هویت مصنوعی شیعی برای تمامیت ایرانیان که توسط قدرت شمشیر صفویه تحمیل شده بود، حبابی بیش نبوده است.

بعبارت دیگر هیچگاه یک مذهب خاص عامل تعیین کننده هویت ایرانیان نبوده است و اگر هم در یک مقطع خاص یک مذهب خاص توسط نظام حاکم تحمیل گردیده است هویت تاریخی و فرهنگی ایرانیان در خطر جدی قرار نگرفته است. همانطور که در دوران صفویه علمای شیعه با ساختن احادیث سعی می‌کردند که اصل و نسب امامان شیعه را به پادشاهان ساسانی نسبت دهند و یا اعیاد تاریخی ایرانیان را منافی آموزش‌های شیعه ندانند، جمهوری اسلامی نیز با وجود تلاش‌های بسیار هرگز موفق نشده است مانع از اجرای سنن و اعیاد تاریخی ایرانیان شود.

اگرچه اعتراف خامنه‌ای به عظمت تاریخ ایران و اشاره او به قدرت این ملت از روی اجبار و با اهداف سیاسی خاصی صورت گرفت است، اما با این وجود، اعتراف او گواه بر این واقعیت است که شکوه تاریخ ایران و پایداری و عظمت چندین هزار ساله ایرانیان در مقابل هجوم اقوام دیگر، حتی برای خامنه‌ای امر پوشیده‌ای نیست و او نیز نمی‌تواند آنرا نادیده بگیرد. شکوه و عظمتی که نه در درجه نخست بعلت مسلمان شدن مردم ایران پس از هجوم اعراب و رسمیت یافتن مذهب شیعه، نه صرفا بخاطر نژاد آریایی اقوامی که چندین هزار سال پیش در فلات ایران سکنا گزیدند و یا نه فقط به برکت وجود امپراطوری‌های بزرگی مانند هخامنشیان و ساسانیان بوده‌اند رقم خورده‌اند و تبدیل به یک واقعیت غیر قابل انکار شده‌اند. آنچه که ایرانیان را بیش از هر چیز به هم پیوند داده و همبستگی اشان را حفظ کرده است خاک، سرنوشت مشترک و یک زبان نسبتا واحد در حوزه فرهنگ و ادب و علم بوده‌اند. زبانی که بقول آقای محمد امینی بجز در موارد بسیار استثنایی و بسیار محدود هرگز توسط حکومت‌ها تحمیل نشده است، اما با این وجود عمدتا بعنوان زبان دیوان سالاری و فرهنگی و ادبی مشترک مورد استفاده قرار گرفته است.

شاید مصادره هویت تاریخی و عظمت ملت ایران توسط خامنه‌ای به نفع خود و ترویج هویت کاذب ملی-شیعی توسط حکومت اسلامی در حفظ روحیه بسیجیان و بدنه سپاه پاسداران موثر افتند، اما در این شرایط بحرانی عاملی که بیش از هر چیز این ملت را پایدار می‌سازد و از خانه و سرزمین آبا و اجدادی همه ایرانیان پاسداری می‌نماید، همانا سرنوشت، تاریخ، فرهنگ، خاک و حتی حس مشترک ایرانیان می‌باشند. ظرف مشترکی که ایرانیان در آن همیشه بطور مسالمت آمیز در کنار هم زندگی کرده‌اند.

وبلاگ نویسنده:
https://haghaei.blogspot.com

این دیدگاه پیش از این در “گویانیوز” منتشر شده است.