امروز دوشنبه (اول اردیبهشت)، بهای هر بشکه نفت خام آمریکا، نفت شاخص وست تگزاس اینترمدیت، در یک سقوط تاریخی و شگفت انگیز، با بیش از ۳۱۵ درصد کاهش، تا منفی ۳۹ دلار و ۴۴ سنت پایین رفت. رویدادی بی سابقه در تاریخ تجاری جهان، که کالایی نه تنها رایگان شود، بلکه تولیدکننده آن، مقدار قابل ملاحظه ای هم بپردازد تا کسی آن را ببرد. نفت اروپایی برنت از این سقوط چشمگیر در امان ماند و با ۸ درصد کاهش و قیمتی حدود ۲۵ دلار و ۸۲ سنت، برای هر بشکه، وضعیت بهتری را پشت سر گذاشت. قیمت نفت خام آمریکا در روزهای نخست سال جاری، بیش از ۶۳ دلار برای هر بشکه بود.
سقوط قیمت نفت آمریکا به زیر صفر، به آن معنی است که تولیدکنندگان نفت در آمریکا، نه تنها پولی برای نفت تولیدی خود از مشتری نمی‌گیرند، بلکه دهها دلار هم پاداش می دهند که مشتری آن را تحویل گرفته و هزینه نگهداری و حمل و نقل آن را برعهده گیرد.
لبریز شدن انبارهای نفت آمریکا و نبودن محلی برای نگهداری نفت مازاد از یک سو، و عدم وجود خریدار از سویی دیگر، تولیدکنندگان را ناچار به دادن دستخوش به کسانی کرد که آنها را از شر این نفت اضافه خلاص کنند.
ادامه بحران شیوع ویروس کرونا در جهان و ضربات سهمگینی که این ویروس کشنده، بر پیکره اقتصاد جهانی وارد ساخته است، سبب گردیده که قیمت های نفت خام، با تلاطمی بی سابقه روبرو گردند و توافق تاریخی اوپک پلاس و سایر تولیدکنندگان نفت در جهان نیز، گره از کار بازار آشفته نفت نگشاید.
کارخانجات خاموش شده، هواپیماهای زمین‌گیر شده، خانه نشین شدن نیمی از مردم جهان و محدودیت‌های گسترده رفت و آمد در اکثر شهرهای مهم دنیا، باعث شده است که تقاضای جهانی نفت حدود ۳۰ میلیون بشکه در روز، معادل ۳۰ درصد از مصرف، کاهش یابد.
اوپک و کشورهای هم‌پیمان آن، یکشنبه ۲۴ فروردین (۱۳ آوریل)، اعلام کردند که تولید روزانه نفت خود را حدود ده میلیون بشکه در روز کاهش می‌دهند. آمریکا، نروژ، کانادا و برخی دیگر از کشورهای تولیدکننده نفت نیز متعهد شده‌اند تولیدشان را ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهند و ۲۰ اقتصاد بزرگ جهان نیز متعهد به خرید و ذخیره سازی ۲۰۰ میلیون بشکه نفت طی دو ماه شده‌اند. اما با این وجود، هنوز هم طی دو ماه آینده، حجم بزرگی از نفت مازاد در جهان روی دست تولیدکنندگان خواهد ماند. این نفت مازاد که در این اوضاع و احوال آشفته اقتصادی جهان خریداری هم برای آن یافت نمی‌شود، باید در نفتکش‌ها و انبارهایی ذخیره شوند که هزینه زیادی برای تولیدکنندگان بر جای خواهد گذاشت.
قیمت منفی نفت، برای یکی از بزرگترین صادر کنندگان نفت در جهان
ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۸ میلادی و در دومین سال از ریاست جمهوری دونالد ترامپ، در میان صادرکنندگان نفت در جهان، پس از عربستان سعودی، روسیه و عراق، رتبه چهارم را در اختیار داشت و حتی در۲۱ شهریورماه ۱۳۹۸ (۱۲ سپتامبر۲۰۱۹) آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش ماهانه خود اعلام کرد که آمریکا در ماه ژوئن ۲۰۱۹، با صادرات روزانه ۹ میلیون بشکه در روز، به بزرگترین صادرکننده ناخالص نفت در جهان تبدیل شده است. بنابر گزارش آژانس انرژی، صادرات ناخالص نفت آمریکا در ماه ژوئن سال گذشته میلادی، حتی از روسیه و عربستان نیز پیشی گرفت. درآن زمان، اوج‌گیری تولید نفت آمریکا و شماری از کشورهای تولیدکننده غیرعضو اوپک، حتی عرصه را برای صادرات نفت اعضای سازمان اوپک تنگ کرده بود. آمریکا در ماه ژوئن سال گذشته، روزانه ۹ میلیون بشکه صادرات ناخالص نفت داشت. اکنون این صادرات به صفر رسیده است.
اثرات مخرب قیمت منفی نفت، بر پیکره اقتصاد آمریکا
اقتصاد درخشان آمریکا و پایین آمدن بی سابقه آمار بیکاری در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ، از نقاط قوت رئیس جمهوری محسوب می‌شد که در ماه نوامبر سال جاری، باید برای حفظ کرسی ریاست جمهوری در چهار سال آینده، به مصاف نماینده دموکراتها برود. اکنون میهمانی ناخوانده در جهان به نام ویروس کرونا، تمام محاسبات و معادلات را به یکباره بر هم ریخته و دیگر خبری از آن اقتصاد رو به رشد و روزهای درخشان اقتصادی نیست. میلیونها بیکار که بر اثر بحران کرونا کار و شغل خود را ازدست داده اند، اکنون برای گذران زندگی به کمکهای دولتی وابسته شده اند و دولت آمریکا باید صدها میلیارد دلار برای مقابله با آسیبهای فراوان ناشی از شیوع کرونا در آن کشور، هزینه کند. با پایین آمدن ناباورانه بهای نفت خام آمریکا، اکنون صنعت نفت آن کشور که تا همین چندماه گذشته از نقاط قوت اقتصاد ایالات متحده محسوب می‌شد، در معرض خطر تعطیلی و اخراج کارگران و کارکنان این بخش قرار گرفته است. با تعطیلی احتمالی صنعت نفت، بر شمار لشگر بیکاران در آمریکا افزوده خواهد شد و از سویی دیگر پایین آمدن قیمت نفت خام، منجر به ارزان شدن چشمگیر قیمت بنزین خواهد گشت و به این ترتیب مالیات قابل ملاحظه ای که دولت آمریکا از فروش بنزین به دست می آورد را نیز کم خواهد کرد.
کاهش شدید قیمت نفت و تاثیرات احتمالی آن بر سیاستهای خاورمیانه ای آمریکا
گرچه در عالم سیاست، پیش گویی امری اشتباه است، اما برخی از گمانه زنی‌ها و مطرح کردن فرضیه های گوناگون در پس رویدادهای مهم و حساس بین المللی، امری رایج درمیان کارشناسان و ناظران سیاسی است. وارد آوردن فشار حداکثری بر ایران و تحریمهای موثر و فراگیر ایالات متحده علیه رژیم آن کشور، سیاستی موفق بوده است که به منظور محدود کردن دخالتهای منطقه ای حکومت ایران و خشکاندن منابع مالی آن حکومت و جلوگیری از گسترش تروریسم در منطقه، آمریکا را بی نیاز از برخورد نظامی و رویارویی مستقیم با رژیم ایران می ساخت. با توجه به وضعیت خوب اقتصادی در آمریکا تا پیش از بحران کرونا و احتمال چشمگیر انتخاب دوباره دونالد ترامپ به ریاست جمهوری در ماه نوامبر، پرزیدنت ترامپ از هرگونه رویارویی نظامی گسترده با ایران که منجر به از دست رفتن و یا به حاشیه رانده شدن دستاوردهای اقتصادی اش می گشت، به شدت اجتناب می‌ورزید و تا سر حد امکان، به تحریکات نظامی سپاه پاسداران و حملات نیروهای نیابتی رژیم ایران درعراق، پاسخ های محدود و کوتاه نظامی می‌داد. اکنون به باور برخی از ناظران امور ایران، فاجعه ای که بحران کرونا برای اقتصاد آمریکا و جهان آفریده و کاهش بی سابقه بهای نفت خام و به خطر افتادن صنایع نفتی آمریکا و در حالیکه کشورهای صادر کننده نفت در خاورمیانه، در وضعیت مناسب تری نسبت به ایالات متحده در بازارهای نفتی قرار دارند و در شرایطی که ممکن است حتی جایگاه آمریکا را نیز در بازار تصاحب کنند، احتمال دارد تمام معادلات گذشته تغییر کند و ممکن است ایالات متحده، دیگر آن ملاحظاتی را که در برخورد قهرآمیز با رژیم ایران به خرج می داد، کنار بگذارد و با تحریکات نظامی حکومت ایران، برخوردی جدی تر و قاطع تر نشان دهد و حتی رویارویی مستقیم با رژیم ایران را در دستور کار قرار دهد، چرا که جمهوری اسلامی همواره تاکیده کرده است که در صورت بروز هرگونه جنگ با آمریکا، تنگه هرمز را خواهد بست و تاسیسات نفتی کشورهای صادرکننده نفت در حوزه خلیج فارس را آماج حملات موشکی خود قرار خواهد داد. امری که در صورت وقوع، می تواند منجر به بالا رفتن شدید قیمت نفت در جهان شود.
