این پرسش که چه کسی مسؤول صدور فرمان شلیک دو موشک به سوی هواپیمای مسافری اوکراینی بوده، همچنان مورد بحث و جدل می باشد و در حالی که سپاه پاسداران با آوردن ادعاهای مختلف می کوشد از خود سلب مسؤولیت کند، رسانه های خارج از سران احتمالات مهمی مطرح می سازند. ولی مطالبی که در رسانه های داخلی ایران انتشار می یابد، همگی یکنواخت و فرمایشی به نظر می آید.
روزنامه های داخلی ایران وهمچنین شبکه خبری ایران اینترنشنال درباره اینکه چه کسی مسئول لغو پروازها در شرایط جنگی است؟ نوشتند : با گذشت دوهفته از سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراین با موشک پدافند سپاه پاسداران، هنوز شماری از سازمان‌ها و نهاد‌های حکومتی مسئول، بروز آن چه که «اشتباه» نامیده اند، اعلام نکرده اند ؟
پس از پیگیری های کشورهای خارجی و رسانه های بین المللی و همچنین خانواده های جانباختگان ایرانی ،سپاه پاسداران بعد از سه روز مسوولیت سرنگونی این هواپیما، بر عهده گرفت و اعلام کرد نهادی به‌خاطر مخالفت با پیشنهاد این نیروی نظامی برای لغو پروازها در شب حادثه، در بروز این «اشتباه» نقش داشته است.
فرماندهان سپاه پاسداران که گردانندگان اصلی قدرت نظامی در ایران هستند هنوز به نام این نهاد بالادستی اشاره‌ای نکرده‌اند و هنوز مشخص نیست چه نهادی با پیشنهاد سپاه پاسداران در شبی که «وضعیت جنگی» اعلام شده بود، مخالفت کرده است.
حاجی زاده با پذیرش خطای پدافند، در پاسخ به سوال اینکه چرا پروازها در زمان حالت جنگی کنسل نشد گفت: از دید من هروقت شرایط جنگی می شود باید این اتفاق توسط مسئولین ذیربط می افتاد اما به هر ترتیب نیافتاد. اگر خبط و خطایی وجود دارد در بخش نیروهای مسلح است در این مورد چون مسئول این کار ما نبودیم و کسان دیگری باید این کار را می کردند.
برای شمار زیادی مردم این سوال که چه کسی یا چه نهادی، بر اساس قوانین جمهوری اسلامی، مسئول اعلام وضعیت جنگی در شب حادثه بوده است.بی جواب مانده است
سیاوش امیرمکری مدیرعامل شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران نیز در پاسخ به این سوال که چرا بامداد چهارشنبه به تاخیر و لغو پروازها اقدام نکردید، گفته است که دستورالعمل لغو و تاخیر پروازها برای چنین موضوعاتی را پدافند اعلام می کند.
وی ادامه داد: نهاد و افرادی باید نسبت به لغو و تاخیر در انجام پروازها اقدام کنند که از موضوعات مطلع هستند. ما در مقام متولی شرکت فرودگاه‌های کشور از شرایط مطلع نبودیم.
وی همچنین گفت: ما موظف هستیم برنامه‌های روتین پروازی را انجام دهیم و اختیار لغو یا تاخیر در پروازها به دلیل شرایط امنیتی در کشور را نداریم مگر اینکه از مرجعی به ما دستور بدهند.
گفتنی است بر اساس اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ،«اعلام جنگ و صلح و بسیج نیروها» از وظایف رهبری است و اصل ۱۷۶ همین قانون وظایف شورای عالی امنیت ملی را مشخص کرده است.
بر اساس این اصل، «تعیین تمامی سیاست‌های دفاعیـامنیتی کشور در محدوده سیاست‌های کلی تعیینشده از طرف مقام رهبری» بر عهده این شورا است.
«هماهنگ کردن فعالیت‌های سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعیـامنیتی» از دیگر وظایف این شورا، بر اساس اصل ۱۷۶ قانون اساسی است.
اعضای این شورا عبارت‌اند از «روسای قوای سه‌گانه، رییس ستاد فرماندهی کل نیروهای مسلح، دو نماینده به انتخاب مقام رهبری، وزرای امور خارجه، کشور (و) اطلاعات».
مصوبه‌های این شورا پس از تایید رهبر جمهوری اسلامی، ابلاغ و اجرایی میشوند و بر همین اساس، اعلام وضعیت جنگی در شب حادثه طبق مصوبه شورای عالی امنیت ملی و با تایید رهبر جمهوری اسلامی، صورت گرفته است.
بر اساس قانون،اساسی ایران وزارت راه مسئول اعمال مقررات هوانوردی غیرنظامی در ایران است. در وزارت راه، سازمانی به نام «هواپیمایی کشوری» وجود دارد که مسئول نظارت بر اجرای مقررات داخلی و تعهدات بین‌المللی ایران در هوانوردی غیرنظامی است.
در صورتی که این سازمان خطر وقوع جنگ را پیش‌بینی کند، موظف است این موضوع را به اطلاع اعضای کابینه برساند تا آن‌ها درباره وضع محدودیت‌های پروازی جدید تصمیم‌گیری کنند.
هیات وزیران و ستاد کل نیروهای مسلح، که زیر نظر مستقیم علی خامنه‌ای اداره می‌شود، نیز نهاد دیگری است که می‌تواند درخواست کند پرواز‌های مسافری در آسمان ایران لغو شوند.
سپاه پاسداران اعلام کرده است که در شب حادثه، خواستار لغو این پروازها شده بود، اما اشاره نکرده است نهاد مخالف این درخواست ستاد کل نیروهای مسلح بوده است یا شورای عالی امنیت ملی یا هیات وزیران..
از سویی قرارگاه پدافند هوایی خاتم الانبیا، که زیر نظر ارتش اداره می‌شود، به‌عنوان اصلی‌ترین نهاد حفاظت از حریم هوایی ایران نام برده می‌شود. دو قرارگاه پدافند هوایی سپاه پاسداران و ارتش نیز زیر نظر این قرارگاه فعالیت می‌کنند.
ماموریت‌های عملیاتی سامانه پدافند هوایی جمهوری اسلامی هم به چهار مرحله «کشف»، «شناسایی»، «رهگیری» و «درگیری» تقسیم می‌شود.این سامانه ها که در حال حاضر، در ۳۷۰۰ نقطه ایران مستقرند.و درسه منطقه پروازی «منطقه آتش‌به‌اختیار»، «منطقه آتش محدود» و «منطقه آتش‌بس» مستقر شده‌اند.
در منطقه آتش‌به‌اختیار، تمام سامانه‌ها بدون هماهنگی با رده بالاتر، اختیار سرنگونی هر پرنده‌ای را دارند.
در منطقه آتش محدود، سامانههای پدافندی فقط پرنده‌هایی را هدف قرار می‌دهند که خارج از دالان‌های از پیش تعیینشده پرواز می‌کنند.
در منطقه آتش‌بس، تمام سامانههای پدافندی موظف‌اند پیش از سرنگونی پرنده، از مقام و سازمان بالاتر کسب تکلیف کنند.
کارشناسان نظامی می گویند که پدافند هوایی جمهوری اسلامی در حال حاضر از رادارهای تاکتیکی «ثامن»، «عصر»، «سپهر» و «مطلع الفجر» استفاده می‌کند.و موشک‌های این پدافند هم عبارت‌اند از «سام»، «راپیر»، «مرصاد»، «رعد»، «یازهرا»، «باور ۳۷۳»، «حرز نهم»، «اس‌ـ۲۰۰» و «تور ام‌ـ۱» است، که نوع آخر مسئول سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراین در جنوب تهران بود.
